از گذشته تا به امروز روشهای متفاوتی برای اکتشاف نفت بکار برده شده است. در آمریکا برای کشف نفت به گورهای سرخ پوستان نقب می‌زدند. نفت یابی دیگر، کلاهی کهنه بر سر می‌گذاشت و در چمنزاری می‌دوید تا اینکه کلاه می‌افتاد و وی آن محل را حفاری می‌کرد. بعد از آن حفاران برای کشف نفت در بستر رودخانه‌ها به کندوکاو پرداختند. سپس جستجو برای تاقدیسها یکی از راههای معتبر کشف نفت در طول تاریخ شد.
در اوایل قرن بیستم اکتشاف نفت بر مبنای نقشه برداری سطحی تاقدیسها بود.در میانه دهه ۱۹۲۰، بکارگیری روشهای ژئوفیزیکی اکتشاف نفت را وارد مرحله تازه‌ای نمود. روشهای لرزه‌ای و گرانشی در یافتن نفتهای گنبدهای نمکی سواحل خلیج مکزیکو ایالات متحده بسیار کارآمد بوده است. در سالهای بعد روشهای چاه نگاری الکتریکی، صوتی و پرتوزایی مورد استفاده وسیعی قرار گرفتند. سپس استفاده از عکسهای هوایی بخصوص در مناطق فاقد پوشش گیاهی بسیار کارآمد نشان دادند.

امروزه با وجود کامپیوتر روشهای چندبعدی سنجش از دور و ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی سطحی ابزار جدید مهمی می‌باشند.
بطور کلی در ابتدای صنعت نفت ، علایم ظاهری نفت یعنی نفت و گازهایی که در سطح زمین وجود داشته ، در اکتشاف نفت موثر بوده است. بعدها مشخص شد که مطالعه لایه‌های مختلف نفت در اکتشاف نفت ، موثر بوده است. اگر لایه نفوذ ناپذیر باشد، احتمال اینکه نفت درآن وجود داشته باشد، وجود دارد. علاوه براین، مطالعه لایه‌های مختلف و مطالعه خواص فیزیکی و شیمیایی تحت عنوان ژئوفیزیک و ژئوشیمی در اکتشاف نفت موثر بوده است.

تاریخچه اکتشاف نفت در ایران

سابقه اکتشاف نفت در ایران به حدود 4000 سال پیش می‌رسد. کاشفان انگلیسی نفت به مدد متون تاریخی (همچون نوشته های هرودوت) دریافته بودند که ایرانیان در این محل از نفت و گازی که بطور طبیعی از زمین بیرون رانده می شد، استفاده های گوناگون می کردند و آتش جاویدان خود را در این جایگاه می جسته اند.
ایرانیان باستان به عنوان مواد سوختی و قیراندود کردن کشتی‌ها ، ساختمانها و پشت بامها از این مواد استفاده می کردند. نادر شاه در جنگ با سپاهیان هند قیر را آتش زد و مورد استفاده قرار داد. در بعضی از معابد ایران باستان برای افروختن آتش مقدس از گاز طبیعی استفاده شده و بر اساس یک گزارش تاریخی یک درویش در حوالی باکو چاه نفتی داشته که از فروش آن امرار معاش می‌کرده است. هرودوت (پدر تاریخ) در مورد نفت در ایران چنین می نویسد :
در 22 كیلومتری شوش محلی است كه «‌اردیكا» نام دارد. در اینجا چاههایی است كه با چرخ و خیك (كوزه) از آن نفت و قیر و نمك بیرون آورده و در مخزن می ریزند و پس از چندی قیر و نمك ته نشین می شود و نفت به شكل مایع باقی می ماند جالب است بدانیم «هرودوت(پدر علم تاریخ) در قرن پنجم پیش از میلاد مسیح می زیسته است.
ویلیام ناکس دارسی موفق شد با انتقال فن شناسی و تجهیزات لازم و حفر چاه به سرچشمه آتش جادوان پارسیان دست یابد.
دارسی برای اکتشاف و استخراج نفت ایران مهندس جورج رینولدز را به ایران فرستاد و در سال 1905 نیز با شرکت انگلیسی نفت برمه شریک شد رینولدز که معروف به جرج سر سخت بود بعد از 3 سال حفاری در مسجد سلیمان موفق به کشف نفت نشد و بارها توسط دارسی به لندن فرا خوانده شده بود اما او هر بار به بهانه ای حفاری را با سرسختی ادامه می داد سر انجام روزی که آخرین نامه دارسی به دست او رسید و او را به شدت توبیخ کرده که: "چرا از دستور اطاعت نمی کنی و پول و سرمایه را بیش از این خودسرانه هدر می دهی ومی بایستی به سرعت خود را به لندن معرفی کنی" اما باز ربنولدز علی رغم دستور دارسی یک روز دیگر به حفاری ادامه داد تا سر انجام به نفت رسید.

بعد از کشف و فوران نفت در مسجدسلیمان با دخالت دولت انگلیس، شرکت ذکر شده به «شرکت نفت ایران و انگلیس» تبدیل گشت. این شرکت زمینی را از خان‌های بختیاری خریداری نمود و راه برون رفت نفت یا جزیره آبادان را نیز از شیخ خزعل به اجاره گرفت.

یک کاوشگر نفت باید سه اصل زیر را مورد توجه قرار دهد:
الف) منشأ یا طرز تشکیل ذخیره
ب) مکانیسم تجمع
ج)چگونگی محفوظ ماندن

مکتشفین نفت باید به این سه اصل به خصوص اصل 2 و 3 توجه ویژه داشته باشند چرا که نفت سیال است. بنابراین در اکتشاف نفت، چگونگی و زمان تشکیل نفت، سنگ منشأ، سنگ مخزن، سنگ پوشش، نفتگیرها، سیالات مخرن و مکانیسم حرکت آنها و نیز مهاجرت نفت مورد بررسی قرار می گیرند.

برای منشأ نفت، دو فرضیه آلی(گیاهی و جانوری) و معدنی(آتشفشانی، شیمیایی و ..) پیشنهاد شده است، هر چند که تقریباً از اواخر قرن نوزدهم قبول منشأ آلی جنبه عام به خود گرفت که طی آن رسوبات حاوی مواد آلی تحت شرایط خاص(به لحاظ دما، فشار و زمان)، متحول شده و نفت وگاز ایجاد می کنند.

Source Rock سنگ منشأ (مادر)
شرایط لازم برای تشکیل نفت و گاز، وجود لایه های غنی از مواد آلی است که سنگ منشأ نامیده می شود. این سنگها بایستی بسیار دانه ریز باشند و ضخامت و گسترش قابل ملاحظه ای داشته باشند.

سنگ مخزن

Reservoir Rock

مخزن نفت، فضاهای خالی زیرزمینی را برای انباشت نفت و گاز تأمین می کند. هرسنگی که به اندازه کافی، فضای خالی برای تجمع نفت داشته باشد(تخلخل) و با حفر چاه سیال موجود را تخلیه کند، می تواند یک مخزن باشد.اما باید توجه داشت که اگرچه تخلخل شرط لازم برای یک مخزن است اما شرط کافی نیست. به عبارتی مهمترین ویژگی یک مخزن تراوایی آن است به این معنا که باید تخلخلها به هم مرتبط باشند تا سیال توانایی عبور و حرکت از میان آنها را داشته باشد. عموماً مخازن، ماسه سنگی یا کربناته هستند و به ندرت از انواع متفرقه می باشند. در ایران بیش از 90% مخازن ما، کربناته هستند.